Rozwój technologiczny, jakiego jesteśmy świadkami przynosi jednostkom i zorganizowanym podmiotom zarówno wiele możliwości, jak i wyzwań. Niesie on za sobą zagrożenie dla środowiska, którego wszyscy są coraz bardziej świadomi. Ruchy ekologiczne coraz częściej mają wpływ na politykę państw i organizacji międzynarodowych w zakresie stanowienia prawa. W ostatnich latach wspomniany wpływ stał się odczuwalny również w Polsce, szczególnie w zakresie gospodarowania odpadami. Wprowadzane zmiany w większości przypadków tworzą po stronie jednostek i przedsiębiorców wiele obowiązków. Jednostki są zwykle na bieżąco informowane przez gminę o wprowadzanych zmianach i w pewien sposób wyręczane z części czynności, do których są obowiązane, natomiast przedsiębiorcy pozostają w tym zakresie w dużo gorszej sytuacji. Regulacje, kreujące nowe obowiązki po stronie przedsiębiorców nierzadko rodzą wiele wątpliwości i pytań, na które trudno znależć prostą i bezpośrednią odpowiedź w literaturze prawniczej i mediach. Brak świadomości wykonania pewnych czynności powoduje konsekwencje finansowe (i nie tylko) po stronie przedsiębiorcy, których można uniknąć po skorzystaniu z usług profesjonalisty w tej dziedzinie prawa. Poniżej zostaną przedstawione przykłady sytuacji, które pokazują, że zarządzanie odpadami nie jest sprawą prostą.

Kwestie zarządzania odpadami są regulowane zasadniczo na trzech poziomach: gminnym (w uchwałach rady gminy, regulaminach), krajowym (w ustawach, rozporządzeniach) oraz unijnym (w rozporządzeniach, dyrektywach). Taki multicentryzm źródeł prawa występuje, rzecz jasna, niemalże w każdej dziedzinie, jednakże w przypadku kwestii tak codziennej i pomijanej przez wielu ludzi jak tzw. śmieci, tworzy problem na poziomie interpretacji. Należy zaznaczyć, że większość przedsiębiorców nie powierza spraw zwiazanych z zarządzaniem odpadami obsługującym firmę prawnikom, lecz deleguje te sprawy do innych pracowników, którzy bez znajomości zasad wykładni przepisów prawnych nie są w stanie poprawnie odczytać norm zawartych w tychże przepisach, co naraża pracodawcę na szereg konsekwencji prawnych związanych z niedopełnieniem obowiązków, które na nim ciążą. Na początku wskazać należy kwestię pozornie prostą, o której każdy powinien był w ostatnich latach usłyszeć, tj. o tzw. deklaracji śmieciowej. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nakłada na właściciela nieruchomości obowiązek złożenia deklaracji (na ręce wójta, burmistrza lub prezydenta miasta) mającej stanowić podstawę do ustalenia wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W treści deklaracji właściciel nieruchomości musi również wskazać samodzielnie wyliczoną wysokość opłaty na podsatwie przepisu wspomnianej ustawy. Ustawa przyjmuje bardzo skomplikowany przelicznik, co powoduje dużą trudność w samodzielnym ustaleniu opłaty, szczególnie, że ustawodawca zakreślił bardzo krótki termin na wniesienie takiej deklaracji – wynosi on 14 dni od momentu zamieszkania pierwszego mieszkańca na terenie nieruchomości bądź 14 dni od powstania pierwszych odpadów komunalnych na terenie nieruchomości. Ponadto należy zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku zakupienia przez przedsiębiorcę nieruchomości w kilku gminach w jednym czasie, będzie on obowiązany do złożenia deklaracji odnoszącej się do każdej z posiadanych nieruchomości na terenie poszczególnych gmin, co – biorąc pod uwagę istnienie innych pilnych spraw – może ujść uwadze przedsiębiorcy i powodować nałożenie kary grzywny w wysokości do 5000 zł.

Kolejną istotną kwestią jest niedawno powstała Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO). Nie każdy przedsiębiorca jest świadomy obowiązków związanych z Bazą, a objętość regulacji dotyczącej tego systemu nie ułatwia zainteresowanym zadania. Poszukiwanie odpowiedzi na pojawiające się pytania nie jest proste, ponieważ główne źródło informacji – urzędy marszałkowskie (bowiem Ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach nakłada obowiązek zarządzania BDO na marszałków województwa) są przeciążone, przez co czas oczekiwania na odpowiedź wydłuża się. W takiej sytuacji, biorąc pod uwagę niską popularność tematu w opracowaniach naukowych, przedsiębiorca stoi przed zagrożeniem niedopełnienia obowiązków na nim ciążących, a co za tym idzie naraża się na odpowiedzialność za wykroczenia oraz na kary administracyjne. Analizując powinności przedsiębiorców związane z istnieniem Bazy, należy wyróżnić trzy główne kategorie obowiązków, jakie na nich ciążą:

1. Obowiązek wpisu do Rejestru (będącego integralną częścią BDO). Przepisy art. 50 oraz art. 51 Ustawy o odpadach określają katalog podmiotów, które podlegają wpisowi. Art. 50 określa podmioty, które podlegają wpisowi na wniosek, natomiast art. 51 podmioty, które marszałek województwa wpisuje do rejestru z urzędu. W trudniejszej sytuacji są podmioty wpisywane na wniosek, ponieważ muszą one sprawdzić, czy znajdują się w katalogu podmiotów wymienionych w art. 50, który zawiera odniesienie do wielu innych ustaw, m.in. ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, z zakresu ustawy z dnia 11 września 2015r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach. Ważny w tym zakresie jest fakt, że przedsiębiorca jest obowiązany złożyć wniosek o dokonanie wpisu przed rozpoczęciem działalności, która tego wpisu wymaga.

Wpis z urzędu jest dokonywany w stosunku do posiadaczów odpadów, którzy uzyskali: pozwolenie zintegrowane, pozwolenie na wytwarzanie odpadów, zezwolenie na zbieranie odpadów, zezwolenie na przetwarzanie odpadów, decyzję zatwierdzającą program gospodarowania odpadami wydobywczymi, zezwolenie na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, koncesję na podziemne składowanie odpadów. Warto w tym momencie zaznaczyć, że całe postępowanie rejestrowe toczy się na podstawie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, a co za tym idzie do grupy wymienionych już aktów prawnych dochodzi jeszcze jeden, co obarcza przedsiębiorcę koniecznością znajomości jeszcze większej liczby przepisów w celu skutecznego dochodzenia swoich praw. Ponadto uzyskanie np. koncesji na podziemne składowanie odpadów wymaga zastosowania procedury opisanej w ustawie z 9 czerwca 2011 prawo górnicze i geologiczne, co dodatkowo utrudnia proces.

W związku z omawianym rejestrem należy zwrócić również uwagę na kwestię opłaty rejestrowej. Art. 57 ustawy o odpadach nakłada na część podmiotów obowiązek wniesienia jednorazowej opłaty rejestrowej oraz następnie wnoszenia opłaty rocznej (od roku następującego po roku, w którym dokonano opłaty rejestrowej).

Ponadto istotną kwestią, która nie jest szeroko opisana w przepisach, jest obowiązek umieszczenia numeru rejestrowego (marszałek województwa nadaje indywidualny numer rejestrowy każdemu podmiotowi w momencie wpisu do rejestru) na niektórych dokumentach. Kara a nieumieszczenie numeru rejestrowego na fakturze VAT, sprawozdaniu, karcie przekazania odpadów i wielu innych wynosi od 5 000 zł do nawet 1 000 000 zł.

2. Obowiązek ewidencjonowania odpadów. Zgodnie z art. 66 ustawy o odpadach każdy posiadacz odpadów ma obowiązek prowadzenia ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów. Zaniechanie tego obowiązku prowadzi do przypisania odpowiedzialności za wykroczenie oraz do nałożenia kar administracyjnych.

3. Obowiązek składania rocznych sprawozdań. W tym zakresie od roku 2020 nastąpiła istotna zmiana. Do 2019 roku sprawozdania były składane w formie papierowej, natomiast od bieżącego roku można je składać wyłącznie w wersji elektronicznej przez system BDO.

Wskazane przykłady wskazują, że Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami może stanowić dla przedsiębiorcy nie lada wyzwanie, szczególnie biorąc pod uwagę dużą ilość przepisów regulujących te kwestie.

Aktów prawnych statuujących obowiązki przedsiębiorców w zakresie gospodarowania odpadami jest jeszcze wiele, jednak jako ostatni punkt niniejszego tekstu, chciałabym przedstawić obowiązki wynikające z ustawy z dnia 11 maja 2001r.oobowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej. Akt normatywny dotyczy jedynie przedsiębiorców, którzy wprowadzają na teren kraju produkty. Głównym obowiązkiem, jaki nakłada na przedsiębiorcę jest zapewnienie odzysku (ze szczególnym naciskiem na recykling) odpadów powstałych z produktów wprowadznych przez niego na teren kraju. Odzysk powinien być zapewniony na poziomie minimalnym wynoszący od 50% do 75 %( w zależności od kategorii produktu), jak to wynika z załącznika do ustawy. Obowiązek ten wydaje się dość oczywisty w aktualnych czasach, jednakże należy zwrócić uwagę na to, że ustawa statuuje wiele różnych terminów odnoszących się do samej kwestii odzysku, np. określa, jaki dzień uznaje się za dzień wprowadzenia produktu na teren Rzeczypospolitej. Obowiązek odzysku może być realizowany przez przedsiębiorcę samodzielnie lub poprzez „organizację odzysku”, tj. podmiot działający w formie spółki akcyjnej, który przejmuje na podstawie analizowanego aktu prawnego obowiązki od przedsiębiorcy. Obowiązek odzysku jest rozliczany na koniec rok kalendarzowego. W przypadku stwierdzenia niewykonania obowiązku osiągnięcia odpowiedniego poziomu odzysku lub recyklingu, przedsiębiorca (organizacja odzysku) są obowiązani wpłacić opłatę produktową obliczoną oddzielnie dla odzysku i recyklingu.

Reasumując należy uznać, że zarówno wskazane wyżej obowiązki, jak i te, na które nie starczyło już miejsca w niniejszym wywodzie są pod kątem prawnym dużym wyzwaniem dla przedsiębiorców. Nie ulega wątpliwości, że brak świadomości prawnej w tym zakresie może będzie skutkował dużymi obciążeniami finansowymi, dlatego biorąc pod uwagę rozwój ustawodawstwa „śmieciowego” warto zasięgnąć porady prawnika w celu uniknięcia konsekwencji.