Na początku stycznia do Sejmu wpłynął projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego oraz niektórych innych ustaw. Projekt został skierowany do I czytania na posiedzeniu Sejmu, jednak już teraz warto zapoznać się z planowanymi zmianami, które śmiało można określić jako rewolucyjne.

Zasada rozstrzygania wątpliwości na korzyść stron?

Do rozdziału 2 k.p.a. zatytułowanego „Zasady ogólne” ma zostać dodany art. 7a, zgodnie z którym, jeżeli przedmiotem postępowania administracyjnego będzie nałożenie na stronę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, a w sprawie będą wątpliwości co do treści normy prawnej, organ będzie miał obowiązek rozstrzygania tych wątpliwości na korzyść strony. Zastosowanie zasady będzie wyłączone w trzech przypadkach: jeżeli sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo interesy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ; jeżeli wymaga tego ważny interes publiczny, przede wszystkim istotne interesy państwa, dotyczące szczególnie jego obronności, bezpieczeństwa lub porządku publicznego; w sprawach osobowych funkcjonariuszy oraz żołnierzy zawodowych.

Ponadto, projektowany art. 81a §1 nakazywać ma rozstrzyganie na korzyść strony niedających się usunąć wątpliwości co do stanu faktycznego. Zgodnie z przywołanym przepisem: „Jeżeli przedmiotem postępowania administracyjnego jest nałożenie na stronę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, a w tym zakresie pozostają niedające się usunąć wątpliwości co do stanu faktycznego, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść strony”. Art. 81a §1 nie będzie miał jednak zastosowania we wszystkich sprawach. Jego stosowanie będzie wyłączone m.in. w sprawach: w których uczestniczą strony o spornych interesach; których wynik będzie miał bezpośredni wpływ na interesy osób trzecich; w których będzie wymagał tego interes publiczny; w których odrębne przepisy będą wymagały, aby to strona wykazała określone fakty.

Polubowne załatwianie spraw

W projekcie położono duży nacisk na polubowne załatwianie kwestii spornych w postępowaniu administracyjnych. Znalazło to wyraz już w rozwinięciu wyrażonej w art. 13 k.p.a. zasady ugodowego załatwiania spraw.

Projekt przewiduje dodanie do Kodeksu postępowania administracyjnego nowego rozdziału zatytułowanego „Mediacja”. Mediacja będzie mogła zostać przeprowadzona w toku postępowania, jeżeli będzie pozwalał na to charakter sprawy. Celem mediacji prowadzonej przez bezstronnego mediatora będzie „wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie ustaleń dotyczących jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa, w tym wydanie decyzji lub zawarcie ugody”. Przeprowadzenie mediacji będzie mogło zostać zainicjowane zarówno przez organ prowadzący postępowanie, jak i przez stronę, przy czym mediacja będzie dobrowolna, co oznacza że będą musieli wyrazić na nią zgodę wszyscy uczestnicy postępowania.

Jeżeli w wyniku mediacji poczynione zostaną „ustalenia dotyczące załatwienia sprawy w granicach obowiązującego prawa”, organ, który prowadzi dane postępowanie, będzie musiał załatwić sprawę zgodnie z rzeczonymi ustaleniami.

Niezależnie od możliwości przeprowadzenia mediacji, pozostawiono również (choć z pewnymi modyfikacjami) możliwość zawarcia przez strony ugody przed organem administracji publicznej prowadzącym postępowanie.

Milczące załatwienie sprawy

Omawiany projekt przewiduje dodanie do Kodeksu postępowania nowego rozdziału zatytułowanego „Milczące załatwienie sprawy”. Zgodnie z projektowanym art. 122a §1 sprawa będzie mogła zostać załatwiona milcząco, jeżeli stanowił będzie tak przepis szczególny. Sprawę będzie się uznawało za załatwioną milcząco w sposób w całości uwzględniający żądania strony, jeżeli w terminie miesiąca od dnia doręczenia żądania strony właściwemu organowi albo w innym terminie określonym przez przepisy, właściwy organ: nie wyda decyzji lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie albo nie wniesienie sprzeciwu w drodze decyzji. W aktach sprawy zamieszczana ma być adnotacja o milczącym załatwieniu sprawy ze wskazaniem rozstrzygnięcia wraz z jego podstawą prawną. Na wniosek strony możliwe będzie również wydanie zaświadczenia o milczącym załatwieniu sprawy.

Postępowanie uproszczone

Załatwienie sprawy w trybie uproszczonym (który dotychczas nie funkcjonował w ramach postępowania administracyjnego), będzie możliwe, jeżeli stanowił będzie tak przepis szczególny, przy czym co do zasady sprawa załatwiana w postępowaniu uproszczonym będzie mogła dotyczyć interesu prawnego lub obowiązku tylko jednej strony.

Postępowanie uproszczone ma wyróżniać się m.in. zastosowaniem urzędowych formularzy, ograniczeniem postępowania dowodowego do dowodów zgłoszonych przez stronę i dowodów możliwych do ustalenia w oparciu o dane, którymi dysponuje organ prowadzący postępowanie, a także ograniczeniem wymogów co do treści uzasadnienia decyzji. Ponadto, zgodnie z art. 35 §3a, sprawy w postępowaniu uproszczonym mają być załatwiane niezwłocznie, nie później niż w terminie miesiąca od dnia wszczęcia postępowania.

Kary administracyjne

Bardzo istotnym oraz szeroko komentowanym punktem projektu jest wprowadzenie do Kodeksu postępowania administracyjnego nowego rozdziału pt. „Zasady nakładania lub wymierzania administracyjnej kary pieniężnej lub udzielania ulg w jej wykonaniu”, którego celem ma być kompleksowe uregulowanie kar administracyjnych. Aktualnie prawo administracyjne nie zawiera takich wyczerpujących regulacji.

Zgodnie z projektowanym art. 189b, „przez administracyjną karę pieniężną rozumie się określoną w ustawie sankcję o charakterze pieniężnym, nakładaną przez organ administracji publicznej, w drodze decyzji administracyjnej, w następstwie naruszenia prawa polegającego na niedopełnieniu obowiązku albo naruszeniu zakazu ciążącego na osobie fizycznej, osobie prawnej albo jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej”.

Projektowane zmiany są wyrazem stopniowego odchodzenia od obiektywnej odpowiedzialności w prawie administracyjnym. Zgodnie z art. 189d, przy wymierzaniu administracyjnej kary pieniężnej organ będzie zobowiązany uwzględnić: „1) wagę i okoliczności naruszenia prawa, w szczególności potrzebę ochrony życia lub zdrowia, ochrony mienia w znacznych rozmiarach albo ochrony ważnego interesu publicznego tudzież wyjątkowo ważnego interesu strony oraz czas trwania tego naruszenia; 2) częstotliwość niedopełniania w przeszłości obowiązku albo naruszania zakazu tego samego rodzaju co niedopełnienie obowiązku albo naruszenie zakazu, w następstwie którego ma być nałożona kara; 3) uprzednie ukaranie za to samo zachowanie za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe; 4) stopień przyczynienia się strony, na którą jest nakładana administracyjna kara pieniężna, do powstania naruszenia prawa; 5) działania podjęte przez stronę dobrowolnie w celu uniknięcia skutków naruszenia prawa; 6) wysokość korzyści, którą strona osiągnęła, lub straty, której uniknęła; 7) w przypadku osoby fizycznej - warunki osobiste strony, wobec której administracyjna kara pieniężna jest nakładana”.

Strona ma w ogóle nie podlegać ukaraniu, jeśli do naruszenia prawa dojdzie wskutek działania siły wyższej. Ponadto, projektowany art. 189f §1 przewiduje możliwość odstąpienia od nałożenia kary pieniężnej i poprzestania na pouczeniu m.in. jeżeli: „1) waga naruszenia prawa jest znikoma, a strona zaprzestała naruszania prawa lub 2) za to samo zachowanie na stronę została uprzednio nałożona administracyjna kara pieniężna przez inny uprawniony organ administracji publicznej lub kara za wykroczenie albo wykroczenie skarbowe lub strona została prawomocnie skazana za przestępstwo albo przestępstwo skarbowe i uprzednia kara spełnia cele, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna”.

Ustawodawca planuje również wprowadzenie terminu przedawnienia karalności. Termin ten, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych przez przepisy szczególne, miałby wynosić pięć lat od dnia w którym naruszono prawo lub wystąpiły skutki naruszenia prawa.

Inne zmiany

Omawiany projekt zakłada też wiele drobnych zmian, które będą miała duże praktyczne znaczenie dla stron postępowania. Tytułem przykładu wskazać można na następujące:

• Ustawodawca zdecydował się na wyraźne rozróżnienie decyzji ostatecznych od decyzji prawomocnych – do dotychczasowego §16 dodany ma zostać §3 stanowiący, że „Decyzje ostateczne, których nie można zaskarżyć do sądu, są prawomocne”. Pomimo, że kwestia ta wydawała się być oczywistą, w praktyce często mylono decyzję prawomocną z decyzją ostateczną albo uznawano, że oba pojęcia są synonimami. Jeżeli projektowane zmiany wejdą w życie nie będzie wątpliwości co do znaczenia obu terminów.

 

• Art. 57 §4 wprost będzie stanowił, że w sytuacji w której termin do wykonania czynności przypadał będzie na sobotę (wcześniej była mowa jedynie o dniach uznanym za ustawowo wolny od pracy, a więc o świętach wyszczególnionych w ustawie o dniach wolnych od pracy oraz niedzielach), termin upłynie następnego dnia, który nie będzie dniem wolnym od pracy ani sobotą.

 

• Ważną zmianę korzystną dla stron przewiduje projektowany art. 79a ust. 1: „W postępowaniu wszczętym na żądanie strony, informując o możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów, materiałów oraz zgłoszonych żądań, organ administracji publicznej obowiązany jest do wskazania przesłanek zależnych od strony, które nie zostały na dzień wysłania informacji spełnione albo wykazane, co może skutkować wydaniem decyzji niezgodnej z żądaniem strony”. Oznacza to, że jeszcze przed wydaniem decyzji, wnioskodawca oficjalnie dowie się czy spełnił wszystkie zależne od niego warunki wydania żądanego przez niego rozstrzygnięcia i będzie miał szansę na uzupełnienie ewentualnych braków.

 

• Projekt przewiduje również ważne zmiany w odniesieniu do postępowania odwoławczego. Po pierwsze, planowane jest uzupełnienie treści art. 136 k.p.a. o postanowienie, zgodnie z którym, jeżeli decyzja organu I instancji dotknięta będzie naruszeniem przepisów postępowania, zaś konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy będzie miał istotny wpływ na jej rozstrzygniecie, organ odwoławczy nie będzie musiał, tak jak dotychczas, przekazywać sprawy do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji, lecz na zgodny wniosek stron będzie mógł przeprowadzić w niezbędnym zakresie postępowanie wyjaśniające. Po drugie, jeżeli organ II instancji uzna, że organ I instancji wydając zaskarżoną decyzję dokonał błędnej wykładni przepisów prawa, wydając decyzję kasatoryjną organ odwoławczy będzie mógł sformułować wytyczne w zakresie wykładni tych przepisów prawa. Obecnie organ odwoławczy może jedynie wskazywać, jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy.

 

Powyżej przedstawiona została jedynie część projektowanych zmian. Treść poszczególnych przepisów zawartych w projekcie może jeszcze ulec modyfikacjom, jednakże niniejszy artykuł  dość dobrze pokazuje skalę zmian, jakie czekają nas w związku z nowelizacją Kodeksu postępowania administracyjnego. Oczywiście w zakres naszych usług wchodzi również kompleksowa obsługa prawna związana z wszelkiego rodzaju postępowaniami prowadzonymi przed organami administracji publicznej. Szerzej piszemy o niej w zakładce PRAWO ADMINISTRACYJNE.