Każdy przedsiębiorca, nawet jeśli jego działalność nie jest związana z przemysłem artystycznym czy technologicznym, ma do czynienia z prawem autorskim, być może czasem nawet nie zdając sobie z tego sprawy. W czasach, gdy własność intelektualna staje się istotną wartością firmy, warto wiedzieć, jak chronić zarówno własność intelektualną swojego przedsiębiorstwa, jak i w jaki sposób nie naruszyć praw autorskich innych osób. Jest to tym bardziej istotne, że odpowiedzialność za naruszenie prawa autorskiego nie jest uzależniona od winy i można być pociągniętym do odpowiedzialności nawet za niezawinione naruszenie cudzych praw autorskich.

Na marginesie należy dodać, że prawo autorskie stanowi jedną z gałęzi prawa własności intelektualnej i nie jest jedynym sposobem na ochronę własności intelektualnej w przedsiębiorstwie. Innym skutecznym sposobem na ochronę dóbr niematerialnych przedsiębiorstwa są tzw. prawa z rejestracji, tj. patenty, znaki towarowe, czy wzory przemysłowe i użytkowe, regulowane ustawą Prawo własności przemysłowej.

CO I JAK CHRONI PRAWO AUTORSKIE?

Przedmiotem prawa autorskiego są utwory zdefiniowane w art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jako każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Ustawa w ust. 2 tego artykułu wymienia przykładowe utwory, takie jak dzieła literackie, plastyczne i muzyczne. Należy jednak mieć na uwadze, że jest to katalog przykładowy oraz że wyliczenie to nie działa automatycznie – tzn. nie każde dzieło literackie czy plastyczne jest automatycznie utworem w rozumieniu prawa autorskiego. Utworem, po spełnieniu przesłanek z art. 1, może być również logo przedsiębiorstwa, wygląd strony internetowej, opakowanie produktu czy nawet jego kształt, ulotka reklamowa, dokumentacja projektowa.

Należy podkreślić, że utwór, aby podlegać ochronie, nie musi być ukończony. Z kolei prawem autorskim nie są chronione idee, pomysły i metody. W związku z tym, przedsiębiorca nie będzie mógł powoływać się na swoje prawa autorskie w sytuacji, gdy inna osoba ukradnie mu jedynie pomysł, który nie został wcześniej w żaden sposób utrwalony. W takiej sytuacji przydatne mogą okazać się przepisy dotyczące ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, nieuczciwej konkurencji lub dóbr osobistych.

Ochrona utworu prawem autorskim nie jest uzależniona od spełnienia jakichkolwiek formalności, czy też zarejestrowania utworu. Również postanowienia umowne dotyczące uznania jakiejś pracy za utwór nie mają znaczenia prawnego. Ewentualne spory dotyczące tego, czy dane dzieło można zakwalifikować jako utwór, będą rozstrzygane przez sąd.

PRAWA AUTORSKIE MAJĄTKOWE I OSOBISTE – JAKA RÓŻNICA?

W polskim prawie przyjęto koncepcję tzw. dualizmu prawa autorskiego. Zgodnie z tą koncepcją przysługujące twórcy prawa autorskie dzielimy na majątkowe i osobiste. O ile prawa majątkowe możemy zbyć i wygasają one automatycznie wraz z upływem 70 lat po śmierci twórcy, o tyle prawa autorskie osobiste są prawami niezbywalnymi i nieograniczonymi w czasie. Oznacza to, że mimo przeniesienia na inny podmiot autorskich praw majątkowych, prawa osobiste zawsze pozostają przy twórcy. Prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem i w szczególności obejmują prawo do autorstwa, prawo do oznaczania utworu swoim nazwiskiem, czy prawo do nienaruszalności treści i formy utworu. Z punktu widzenia przedsiębiorcy ma to następujące znaczenie:

• AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE INNYCH OSÓB

Po pierwsze, w sytuacji, gdy przedsiębiorca, na potrzeby swojej działalności, zamawia wykonanie dzieła, np. loga lub strony internetowej, należy wziąć pod uwagę również autorskie prawa osobiste wykonawcy. W celu uniknięcia ryzyka naruszenia autorskich praw osobistych, warto wyraźnie uregulować tę kwestię w umowie. Choć twórca nie może się zbyć swoich praw osobistych, przyjmuje się, że może w umowie zobowiązać się do ich niewykonywania.

 

• AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE PRZEDSIĘBIORCY

 

Autorskie prawa osobiste mogą przysługiwać tylko osobie fizycznej – twórcy. Prawa osobiste nie będą nigdy przynależały przedsiębiorcy jako osobie prawnej. W praktyce zatem, podmiotem autorskich praw osobistych jest osoba lub osoby, które stworzyły dany utwór, nawet jeśli są zatrudnione w przedsiębiorstwie, a utwór powstał w ramach ich obowiązków służbowych. Na marginesie, autorskie prawa majątkowe do tzw. utworu pracowniczego, czyli stworzonego w ramach stosunku pracy, przejdą na rzecz pracodawcy dopiero w momencie przyjęcia utworu, a nie automatycznie w momencie jego stworzenia.

• AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE

W przeciwieństwie do praw osobistych, autorskie prawa majątkowe są zbywalne. Przedsiębiorca, chcąc zapewnić sobie możliwość jak najszerszego korzystania z zamówionego na potrzeby firmy utworu, powinien zawrzeć z wykonawcą umowę o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub – ewentualnie – umowę licencyjną. Postanowienia dotyczące praw autorskich mogą być również zawarte w samej umowie o dzieło lub umowie-zleceniu, a także umowie o pracę, choć w tym przypadku – jak wskazano wyżej - jeśli umowa o pracę nie stanowi inaczej, autorskie prawa majątkowe przejdą na pracodawcę dopiero w momencie przyjęcia utworu.

Warto zawczasu zadbać o odpowiedni przepis w umowie dotyczący dyspozycji prawami autorskimi, ponieważ polskie prawo nie przewiduje „domniemania” przeniesienia praw autorskich czy udzielenia licencji na korzystanie z utworu (w tym ostatnim przypadku z małym wyjątkiem dotyczącym utworów architektonicznych). Oznacza to, że samo przekazanie egzemplarza utworu, czyli fizycznego nośnika, na którym utwór jest zapisany, nie powoduje automatycznie przejścia praw autorskich. Również ustne zapewnienia wykonawcy o zgodzie na określone korzystanie z dzieła stanowić mogą – po spełnieniu dodatkowych przesłanek – tylko umowę licencyjną, bowiem umowa o przeniesienie praw autorskich musi być, pod rygorem nieważności, zawarta na piśmie.

Umowy prawnoautorskie charakteryzują się dużą odmiennością w stosunku do innych umów prawa cywilnego, zwłaszcza że operują pojęciami nieznanymi innym działom prawa, takimi jak: pola eksploatacji, monopol autorski, czy prawa zależne. Umowie o przeniesienie autorskich praw majątkowych i umowie licencyjnej poświęcone będą kolejne artykuły, zachęcamy do śledzenia naszej strony. Na blogu znajdziecie Państwo opracowane najważniejszych zagadnień z szeroko rozumianego prawa własności intelektualnej.