Nowelizacja Kodeksu Pracy, która weszła w życie dnia 2 stycznia 2016 roku, wprowadziła szereg zmian w zakresie uprawnień rodzicielskich pracowników. Wspomniana nowelizacja miała na celu ułatwienie rodzicom godzenia życia zawodowego z życiem prywatnym. Główne zmiany obejmują likwidację dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a w konsekwencji wydłużenie wymiaru urlopu rodzicielskiego, wprowadzenie dodatkowych uprawnień rodzicielskich w sytuacji, gdy jedno z rodziców nie jest pracownikiem, przyznaniu uprawnień rodzicielskich innym osobom niż matka i ojciec dziecka w określonych ustawą wypadkach czy zmianę sposobu wykorzystania dwóch dni zwolnienia od pracy na dziecko.

Zasady wykorzystywania urlopu macierzyńskiego

Zasadniczą zmianą, jaką wprowadzono w zakresie uprawnień rodzicielskich, jest rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do korzystania z urlopu macierzyńskiego. Przed nowelizacją warunkiem zrzeczenia się przez pracownicę z części (14 tygodni) urlopu macierzyńskiego było wykorzystanie pozostałej części tego urlopu przez pracownika ojca wychowującego dziecko. Natomiast po nowelizacji pracownica może zrezygnować z pozostałej części urlopu macierzyńskiego również wówczas, jeżeli ubezpieczony ojciec dziecka (niebędący pracownikiem) będzie sprawował opiekę nad dzieckiem przez czas odpowiadający okresowi, który pozostał matce do końca urlopu macierzyńskiego, przy czym w tym celu ojciec musi przerwać działalność zarobkową. Podkreślenia wymaga również, iż część urlopu macierzyńskiego może wykorzystać nawet pracownik - ojciec dziecka, którego matka nie jest pracownicą. Powyższa zmiana ma na celu wprowadzenie takich rozwiązań, które umożliwią rodzicom wymienianie się uprawnieniami rodzicielskimi bez względu na podstawę zatrudnienia, np. samozatrudniona matka z pracownikiem ojcem.

Nadto, pracownice legitymujące się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji mogą skorzystać z dotychczas niewystępującej możliwości zrzeczenia się pozostałej części tego urlopu, jeżeli po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego (przerwa połogowa) pozostałą jego część wykorzysta pracownik ojciec wychowujący dziecko, lub też do końca okresu odpowiadającego urlopowi macierzyńskiemu osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony ojciec dziecka albo pracownik bądź ubezpieczony - inny członek najbliższej rodziny. Jest to pierwszy przypadek, w którym z urlopu macierzyńskiego może skorzystać inna osoba niż matka lub ojciec dziecka.

Zasady wykorzystywania urlopu rodzicielskiego

Po wejściu w życie nowelizacji z kodeksu pracy zniknął dodatkowy urlop macierzyński, w zamian za to przysługuje dłuższy urlop rodzicielski. Po zmianie, wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje w wymiarze 32 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie i 34 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie. Prawo do urlopu rodzicielskiego nabywa się po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Co więcej, z urlopu rodzicielskiego można skorzystać także wówczas, gdy uprzednio matka lub ojciec dziecka, którzy nie są pracownikami, korzystali z zasiłku macierzyńskiego przez okres odpowiadający długości urlopu macierzyńskiego.

Istotnym jest, iż urlop rodzicielski przysługuje łącznie obojgu rodzicom dziecka. Zatem wyłącznie od decyzji rodziców dziecka zależy, czy będzie on wykorzystywany przez jedno z nich, przez oboje naprzemiennie czy też jednocześnie przez oboje rodziców. Należy jednak mieć na uwadze, że jeżeli oboje rodziców korzysta z urlopu rodzicielskiego w tym samym czasie, wówczas łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekroczyć odpowiednio 32 lub 34 tygodni. Również rodzic będący pracownikiem może korzystać z urlopu rodzicielskiego w okresie, w którym drugi z rodziców (niebędący pracownikiem) pobiera zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiemu. W takim przypadku łączny czas trwania urlopu rodzicielskiego i okres pobierania zasiłku macierzyńskiego za przedział czasu odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego, nie może przekroczyć odpowiednio 32 lub 34 tygodni.

Urlop rodzicielski można wykorzystać w czterech częściach, przypadających w kolejności jedna po drugiej, tudzież bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za przedział czasu odpowiadający części urlopu rodzicielskiego, w wymiarze wielokrotności tygodnia. Ustawa uelastycznia więc zasady wykorzystywania urlopów. Bowiem po nowelizacji kodeksu pracy, 16 tygodni omawianego urlopu rodzicielskiego można wykorzystać aż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia. Jednakże należy mieć na uwadze, iż skorzystanie z tych 16 tygodni pomniejsza liczbę części, w których można wykorzystać urlop wychowawczy.

Urlop ojcowski

Nowelizacją Kodeksu pracy z dnia 2 stycznia 2016 roku wprowadzone również zostały dwie istotne zmiany w zakresie udzielania urlopu ojcowskiego. Mianowicie, czas w którym można wykorzystać urlop ojcowski, został wydłużony do ukończenia przez dziecko drugiego roku życia (do tej pory było to ukończenie 12 miesiąca życia), Co więcej, w przypadku ojców adopcyjnych czas ten został wydłużony do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka, nie dłużej jednak, niż do ukończenia przez dziecko 7 lat. Druga zmiana natomiast dotyczy zasad wykorzystywania urlopu ojcowskiego – może być on udzielany w dwóch jednotygodniowych częściach.

Urlop wychowawczy

Prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem posiada pracownik zatrudniony przez co najmniej 6 miesięcy. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia, bez względu na występujące przerwy. Urlop może być udzielony na okres nie dłuższy niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Długość urlopu wynosi do 36 miesięcy.

Z urlopu wychowawczego może skorzystać zarówno matka, jak i ojciec dziecka, przy czym wymiar 36 miesięcy urlopu przysługuje im łącznie. Ponadto, każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego z wymiaru 36 miesięcy. Oznacza to, że jeden z rodziców lub opiekunów może ten urlop wykorzystać w maksymalnym wymiarze 35 miesięcy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której drugi rodzic dziecka nie żyje, drugi rodzic został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub nie przysługuje mu władza rodzicielska, a także w sytuacji, gdy władza uległa zawieszeniu tudzież ograniczeniu lub też gdy dziecko pozostaje pod opieką tylko jednego opiekuna – wtedy jeden opiekun może wykorzystać pełne 36 miesięcy urlopu.

Dni wolne na opiekę nad dzieckiem

Pracownicy, którzy wychowują dziecko w wieku do 14 lat, mają prawo do uzyskania dwóch dodatkowych wolnych dni w roku niezależnie od indywidualnego wymiaru urlopu. Przed nowelizacją pracownik musiał wykorzystać cały dzień zwolnienia, nawet jeżeli czas wolny potrzebny był mu tylko na część dnia. Po wprowadzeniu zmian pracownik może wybrać, czy chce wykorzystać zwolnienie od pracy w wymiarze dwóch dni, czy skorzystać z dni wolnych w wymiarze godzinowym (16 godzin). Rozwiązanie to ma umożliwić rodzicom bardziej elastyczne wykorzystywanie zwolnienia na opiekę nad dzieckiem, w zależności od tego czy pracownik będzie potrzebował zwolnienia na cały dzień czy tylko na kilka godzin w ciągu dnia. Jest to dobre rozwiązanie np. w przypadku, gdy pracownik musi udać się z dzieckiem na szczepienia, które mają miejsce stosunkowo często w pierwszych latach życia dziecka, a zajmują jedynie kilka godzin w ciągu dnia. Należy jednak pamiętać, że decyzja dotycząca sposobu wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia należy do pracownika w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia, który został złożony w danym roku kalendarzowym.

Jeżeli jesteście Państwo zainteresowani innymi zagadnieniami związanymi z szeroko rozumianym prawem pracy, zapraszamy Was na nasz blog, na którym regularnie publikujemy artykuły dotyczące tej dziedziny prawa.